Rối loạn tiêu hóa ở trẻ sơ sinh: Nguyên nhân và cách xử lý chứng đầy bụng, khó tiêu, nôn trớ sinh lý mà bố mẹ cần biết

Làm mẹ chắc hẳn ai cũng trải qua cảm giác lo lắng, bối rối và sợ hãi khi con yêu bị rối loạn tiêu hóa, đầy bụng, khó tiêu, nôn trớ, đặc biệt khi con còn ít tháng và ọc sữa nhiều lần trong ngày.

Có nên cho trẻ đi khám không? Nên cho trẻ dùng thuốc gì cho an toàn, hiệu quả?… Đó là sự băn khoăn mà bất kỳ cha mẹ nào cũng gặp phải.

Vì sao trẻ hay bị đầy bụng khó tiêu?

Đầu tiên, bạn cần nắm được các biểu hiện thường thấy khi trẻ đầy hơi chướng bụng. Thông thường, khi bị đầy bụng, khó tiêu, trẻ có thể có một hoặc một số các triệu chứng sau đây:

• Sau khi ăn từ 1 -2 giờ, bụng của trẻ vẫn căng tròn, đầy hơi. Khi bạn vỗ nhẹ vào bụng của trẻ sẽ thấy phát ra âm thanh như tiếng trống.
• Trẻ có thể bị đau bụng râm ran.
• Đột nhiên trẻ quấy khóc, khó chịu, bứt rứt, bỏ ăn hoặc chán ăn so với bình thường.

• Trẻ có biểu hiện buồn nôn hoặc nôn mửa.
• Trẻ bị xì hơi nhiều lần, đại tiện phân lỏng hoặc sền sệt, có khi bị táo bón.
• Trẻ có thể khó ngủ về đêm, có khi quấy khóc do đau bụng ấm ách.

Khi trẻ có dấu hiệu bất thường ở đường tiêu hóa, bạn thường sẽ bối rối mà quên mất việc tìm hiểu nguyên nhân gây ra bệnh cho trẻ là gì. Bởi chỉ khi biết nguyên nhân, bạn mới có thể tìm giải pháp để điều trị việc em bé bị đầy bụng khó tiêu nhanh hơn và hiệu quả hơn.

Một số nguyên nhân gây ra tình trạng trẻ hay bị đầy bụng khó tiêu đó là:

• Chế độ ăn của mẹ: Trong những tháng đầu đời, nguồn dinh dưỡng chính của trẻ là sữa và phần lớn là sữa mẹ. Do vậy, nếu trẻ sơ sinh đang bú sữa mẹ mà có dấu hiệu chướng bụng khó tiêu, bà mẹ nên nghĩ ngay đến nguyên nhân đầu tiên là chế độ ăn của mẹ. Có thể mẹ đã ăn phải đồ ăn không đảm bảo, thực phẩm chưa chín, nguội lạnh hoặc đồ ăn có tính hàn cao.
• Thay đổi chế độ ăn đột ngột: Trong những năm đầu đời, hệ tiêu hóa của trẻ vẫn còn khá nhạy cảm nên việc bạn thay đổi chế độ ăn cho trẻ đột ngột có thể khiến cơ thể trẻ không thích nghi kịp. Tình trạng này thường gặp ở những giai đoạn chuyển đổi giữa các loại thức ăn.

• Do trẻ không dung nạp đường lactose: Tình trạng này xảy ra khi cơ thể trẻ không tiết hoặc tiết không đủ lượng men lactase để tiêu hóa các loại thực phẩm có chứa lactose như sữa. Khi đường lactose không được chuyển hóa, nó sẽ bị vi khuẩn lên men tạo ra khí, gây nên hiện tượng trẻ đầy bụng biếng ăn.
• Trẻ dị ứng với protein sữa: Khi trẻ bị dị ứng với một hoặc một số loại protein có trong trong sữa, ngoài biểu hiện đầy bụng, khó tiêu, trẻ có thể bị nôn trớ, khó thở, tiêu chảy.
• Do trẻ dùng kháng sinh hoặc thuốc khác: Các loại thuốc kháng sinh khi vào đường tiêu hóa sẽ tiêu diệt cả vi khuẩn gây bệnh và lợi khuẩn, do đó làm rối loạn hệ vi sinh đường ruột. Điều này sẽ gây ra những trục trặc đường tiêu hóa cho trẻ dẫn đến tiêu chảy, đầy bụng, khó tiêu.

• Trẻ bị rối loạn tiêu hóa (trào ngược dạ dày, táo bón, tiêu chảy): Khi trẻ bị trào ngược dạ dày, thức ăn, dịch vị bị đẩy ngược từ dưới dạ dày lên thực quản. Khi đó, trẻ dễ bị nôn ói, ợ hơi, chướng bụng. Còn khi phân bị ứ lại ở đại tràng do táo bón sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn yếm khí lên men tạo khí, gây ra tình trạng trẻ đầy hơi chướng bụng. Còn khi trẻ bị tiêu chảy, trẻ sẽ bị mất điện giải gây nên chướng bụng.

Trẻ đầy hơi chướng bụng phải làm sao?

Có nhiều cách giải quyết tình trạng trẻ hay bị đầy bụng khó tiêu. Mỗi một cách sẽ phù hợp với nguyên nhân và từng độ tuổi, giai đoạn phát triển nhất định của trẻ. Bạn có thể chọn một hoặc kết hợp một số cách trong những cách sau để khắc phục tình trạng đầy hơi chướng bụng cho trẻ.

• Massage bụng cho trẻ: Sau khi trẻ ăn được 30 phút bạn hãy dùng các ngón tay xoay nhẹ nhàng trên bụng trẻ theo chiều kim đồng hồ từ rốn ra ngoài. Bạn có thể dùng dầu massage vừa giúp giảm ma sát vào làn da mỏng manh của trẻ, vừa giúp trẻ thư giãn, thoải mái hơn.

• Giúp trẻ xì hơi: Bạn có thể giúp trẻ đưa hơi từ dạ dày ra bằng cách ôm trẻ sát vào ngực, hơi ngả người ra sau hoặc bạn bế trẻ để cho bụng trẻ nằm ngang trên cánh tay bạn. Sau đó, bạn dùng tay vuốt lưng cho trẻ xì hơi dễ hơn. Cách này cũng có thể áp dụng để chữa đầy bụng ở trẻ sơ sinh, bạn cũng có thể đặt trẻ nằm ngửa, nắm chặt phần chân gần đầu gối của trẻ, rồi từ từ đẩy một chân lên phía ngực, đẩy chân còn lại xuống phía dưới. Sau đó bạn đổi bên và lặp đi lặp lại động tác đạp xe này. Động tác này cũng sẽ giúp làm giảm khí trong bụng hiệu quả.
• Chườm nóng bụng trẻ: Bạn hãy lấy 2 chiếc khăn tay, nhúng chúng vào nước nóng và vắt khô. Bạn cần cảm nhận độ nóng cho phù hợp để không làm bỏng trẻ, bạn đặt một chiếc khăn đã gập gọn lên bụng, rồi dùng chiếc khăn còn lại quấn quanh bụng để cố định lại. Sức nặng và hơi nóng từ chiếc khăn sẽ giúp đẩy hơi thừa trong bụng trẻ ra ngoài dễ dàng hơn.
• Giúp trẻ ợ hơi: Cách này được các bác sĩ khuyên bạn nên làm sau khi cho trẻ sơ sinh bú xong để giảm triệu chứng nôn trớ và trào ngược dạ dày thực quản. Khi trẻ đang bị đầy hơi, việc làm này lại càng cần thiết hơn. Bạn hãy bế trẻ sao cho đầu bé tựa vào vai bạn, sau đó vỗ nhẹ nhàng lưng trẻ cho đến khi trẻ phát ra những tiếng ợ hơi.
• Bổ sung men vi sinh cho trẻ: Men vi sinh có tác dụng hỗ trợ điều trị tiêu chảy, táo bón, chướng bụng, đầy hơi, khó tiêu do loạn khuẩn đường ruột, nhiễm khuẩn, virus, ký sinh trùng, dùng thuốc kháng sinh hoặc các nguyên nhân khác.

Ngoài ra, còn có nhiều cách có thể giúp trẻ khắc phục tình trạng đầy hơi, chướng bụng hiệu quả như là cho trẻ uống nước gừng mật ong và nước chanh (áp dụng cho trẻ trên 1 tuổi) hoặc bổ sung thêm các vi chất cần thiết: Kẽm, selen, Crom, Vitamin B1 và B6, Gừng, chiết xuất quả sơ ri (vitamin C),… cho bé để cải thiện vị giác, ăn ngon, đạt chiều cao và cân nặng đúng chuẩn và vượt chuẩn, hệ miễn dịch tốt, tăng cường đề kháng để ít ốm vặt và ít gặp các vấn đề tiêu hóa.

Có thể chia thành 2 giai đoạn mà trẻ hay gặp chứng đầy bụng, khó tiêu dẫn đến nôn trớ

1. Giai đoạn trẻ 0-3 tháng

Phần lớn trẻ bị nôn trớ sinh lý và nguyên nhân thường do:

Do cấu tạo và chức năng tiêu hóa của trẻ chưa hoàn thiện: Lúc này dạ dày trẻ nằm ngang, trẻ cũng hay ở tư thế nằm; cơ nút thắt tâm vị đóng chưa chặt nên thức ăn dễ trào ra ngoài miệng (trớ) hoặc phun ra ngoài kèm theo cơn co bóp dạ dày (nôn).

Ảnh minh họa

Do các bóng khí trong đường ruột. Bóng khí là sản phẩm của sự tiêu hóa lactose, protein và các chất dinh dưỡng khác. Có 2 nguyên nhân chính dẫn đến việc hình thành các bóng khí:  Bóng khí hình thành có thể do trẻ nuốt vào trong quá trình bú sữa do mẹ cho bú sai tư thế hoặc chọn núm bình không phù hợp. Cũng có thể do trẻ quấy khóc nhiều nên dễ nuốt không khí vào bụng (hay gặp ở các trẻ sơ sinh bị hội chứng Colic gây khóc đêm, đầy bụng, ọc sữa).

Do thức ăn mẹ dùng khi cho trẻ bú. Nếu thức ăn không đảm bảo vệ sinh, hoặc gây dị ứng cho trẻ cũng là lý do khiến trẻ đầy bụng, ậm ạch khó chịu.

Thông thường trẻ càng lớn (từ 4-6 tháng) thì triệu chứng nôn trớ càng giảm.

Ngoài ra, mẹ có thể áp dụng các cách dễ làm giúp trẻ đỡ đầy hơi khó tiêu như:

– Massage bụng cho trẻ; chườm nóng bụng;

– Vỗ ợ hơi bằng cách bế trẻ và vỗ nhẹ sau lưng cho trẻ sau khi trẻ ăn 15 – 20 phút. Tránh đặt trẻ nằm ngay sau khi bú no.

Ảnh minh hoạ

2. Giai đoạn ăn dặm

Trẻ 5-6 tháng trở lên, tình trạng nôn trớ, đầy bụng thường do:

Sự chưa thích nghi kịp thời khi trẻ chuyển từ ăn sữa (dạng lỏng) sang thực phẩm (dạng đặc hơn).

Rối loạn tiêu hóa, dùng kháng sinh kéo dài có liên quan chặt chẽ với việc mất cân bằng hệ vi sinh vật đường ruột, mất tỉ lệ vàng 85% lợi khuẩn/15% hại khuẩn cũng dẫn đến đầy bụng, khó tiêu và dễ nôn trớ ở trẻ.

Tâm lý trẻ sợ khi bị buộc ăn thức ăn mà trẻ không thích hoặc trẻ bị ép ăn nhiều dẫn đến phản xạ sợ thức ăn, dễ dẫn đến nôn, trớ.

Do đó, mẹ lưu ý chế độ tập cho trẻ khi trẻ bắt đầu ăn dặm: cho trẻ ăn từ thức ăn mềm đến cứng hơn, nấu từ loãng sang đặc; ăn từ bột ngọt chuyển sang bột mặn. Quan trọng nữa là mẹ theo dõi trẻ đi ngoài hàng ngày có đều, trạng thái của phân ra sao để điều chỉnh chế độ ăn phù hợp cho con.

Thêm nữa, mẹ cũng nên tăng cường sức đề kháng cho con để tránh tình trạng ốm sốt, phải sử dụng kháng sinh.

Ngoài ra, còn 2 nguyên nhân khác cũng dẫn đến nôn trớ thông thường trẻ nhỏ là:

– Trẻ bị dị ứng protein sữa. Khi hệ miễn dịch của trẻ dị ứng với một hoặc một số loại protein trong sữa, trẻ có thể sẽ bị nôn trớ, khó thở, tiêu chảy ngoài biểu hiện đầy bụng, khó tiêu.

–  Trẻ bị bất dung nạp đường lactose. Do cơ thể trẻ không tiết hoặc tiết không đủ lượng men lactose để tiêu hóa các thực phẩm có chứa lactose mà chủ yếu là sữa, dẫn đến hiện tượng bụng chướng đầy.

Trong hai trường hợp này, mẹ nên lưu ý chọn cho trẻ loại sữa công thức phù hợp hệ tiêu hóa của trẻ.

Ngoài nôn trớ sinh lý, trẻ nhỏ cũng có thể gặp nôn trớ do bệnh lý.

Theo PGS. TS. BS Nguyễn Tiến Dũng, nguyên Trưởng khoa Nhi, BV Bạch Mai, có thể phân biệt hai dạng nôn trớ này qua các dấu hiệu của trẻ sau khi nôn trớ như trẻ có sốt cao không; có mệt mỏi, quấy khóc nhiều không; có dấu hiệu đau bụng dữ dội không. Nếu trẻ có các dấu hiệu trên, có thể trẻ bị nôn trớ bệnh lý. Nguyên nhân thường do các bệnh như:

– Viêm dạ dày, trào ngược dạ dày thực quản;

– Bệnh về đường ruột như viêm ruột, lồng ruột, tắc ruột…

– Bệnh về não như viêm não, viêm màng não…

– Bệnh nhiễm khuẩn hô hấp gây nên đờm dãi và nôn trớ.

Trường hợp này, cha mẹ nên đưa trẻ đến cơ sở y tế sớm nhất để thăm khám. Nếu trẻ vẫn chơi ngoan, ăn bình thường, không có các dấu hiệu sốt cao, mệt mỏi quấy khóc, hoặc đau bụng nhiều thì trẻ nôn trớ dạng sinh lý thôi.

Tổng hợp