Việt Nam trước nguy cơ cao đối diện với bệnh đậu mùa khỉ xâm nhập, triệu chứng và cách điều trị bệnh

Bệnh đậu mùa khỉ là một bệnh lý rất hiếm gặp, gây ra bởi vi rút đậu mùa khỉ. Vi rút này có cấu trúc và tính chất gây bệnh tương tự như vi rút gây bệnh thủy đậu nhưng bệnh cảnh lâm sàng thường nhẹ nhàng hơn.

Các quốc gia cạnh Việt Nam như Thái Lan, Singapore, Trung Quốc đã ghi nhận ca bệnh đậu mùa khỉ. Hiện Việt Nam được WHO xếp vào nhóm 1 – nhóm quốc gia chưa ghi nhận ca bệnh. Tuy nhiên, nguy cơ bệnh đậu mùa khỉ xâm nhập vào nước ta là rất lớn.

Đây là thông tin ông Nguyễn Lương Tâm, phó cục trưởng Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế), cung cấp trong cuộc họp khẩn của Bộ Y tế và Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tại Việt Nam chiều 24-7. Cuộc họp liên quan đến bệnh đậu mùa khỉ và kế hoạch ứng phó với dịch bệnh trong thời gian tới.

Trước đó, ngày 23-7, WHO đã ban bố tình trạng khẩn cấp y tế toàn cầu đối với bệnh đậu mùa khỉ, mức cảnh báo cao nhất của WHO.

Ông Tâm cho biết: “Nguy cơ ghi nhận trường hợp mắc bệnh đậu mùa khỉ tại Việt Nam là hoàn toàn có thể do bệnh dịch đã xuất hiện ở nhiều quốc gia, sự giao lưu đi lại thuận tiện và có xu hướng gia tăng giữa Việt Nam và các nước trên thế giới, trong khu vực.

Trong khi đó, tại Việt Nam trong tháng 4 và tháng 5 đã bỏ tờ khai y tế đối với khách quốc tế. Vì vậy người dân ở các quốc gia khác vào Việt Nam thuận lợi, trong đó có các quốc gia đã ghi nhận ca bệnh đậu mùa khỉ”.

Theo bác sĩ Đỗ Hồng Hiên, chuyên gia dịch tễ, Tổ chức WHO tại Việt Nam, Việt Nam hiện chưa có báo cáo ca bệnh nhưng chỉ là vấn đề thời gian, cũng có thể đã có sự lây truyền trong cộng đồng. “Chúng ta cần có các biện pháp ứng phó sàng lọc, ngăn chặn không gây lây nhiễm và bảo vệ nhân viên y tế – những người có nguy cơ cao”, ông Hiên cảnh báo.

Tại cuộc họp, đại diện WHO tại Việt Nam cũng thông tin, bệnh đậu mùa khỉ thường khỏi sau vài tuần tuy nhiên cũng có biến chứng. Biến chứng phần lớn từ các nốt phát ban nếu để nhiễm trùng có thể dẫn đến hoại tử, ảnh hưởng đến phổi, nhiễm trùng máu, mất nước, viêm não.

“Vì vậy Việt Nam phải chuẩn bị năng lực về chẩn đoán, cách ly cũng như quản lý ca bệnh để khi có ca bệnh sẽ hạn chế tối đa lây lan cũng như tử vong”, vị này khuyến cáo.

Tại cuộc họp, đại diện Viện Pasteur TP.HCM, PGS.TS Nguyễn Vũ Trung cho biết: “Chúng tôi mong muốn WHO, CDC Hoa Kỳ hỗ trợ một số đơn vị ở Việt Nam các hóa chất, sinh phẩm để dùng phát hiện trường hợp nghi ngờ và ca bệnh đậu mùa khỉ”.

PGS.TS Vũ Trung cũng đề xuất mong muốn Bộ Y tế, WHO, CDC Hoa Kỳ có khuyến cáo tạm thời dùng một số hóa chất sinh phẩm dùng trong nghiên cứu, phòng xét nghiệm trong tình huống cần khẩn cấp dùng tạm thời để sàng lọc ca nhiễm.

Bệnh đậu mùa khỉ là gì?

Vi rút gây bệnh đậu mùa khỉ tương tự như vi rút gây bệnh đậu mùa ở người trước đây, thuộc chi Orthopoxvirus. Bệnh do vi rút đậu mùa khỉ gây ra ở người xảy ra ở Châu Phi một cách không thường xuyên. Hầu hết các trường hợp dịch đậu mùa khỉ được báo cáo là ở Cộng hòa Dân chủ Congo.

Kể từ năm 2016, các trường hợp bệnh đậu mùa khỉ đã được xác nhận tại Sierra Leone, Liberia, Cộng hòa Trung Phi, Cộng hòa Congo và Nigeria, đây là những nơi đã trải qua đợt bùng phát dịch đậu mùa khỉ lớn nhất gần đây, tỷ lệ mắc mới cao gấp 20 lần so với trước đó được giải thích là do việc ngừng tiêm chủng vắc xin đậu mùa vào năm 1980.

Những người đã được tiêm vắc xin đậu mùa, thậm chí đã tiêm hơn 25 năm trước, đều ít nguy cơ mắc bệnh đậu mùa khỉ. Các trường hợp mắc bệnh đậu mùa khỉ ở châu Phi có xu hướng ngày càng gia tăng do con người đang xâm phạm sâu vào môi trường sống của các loài động vật hoang dã mang vi rút đậu mùa khỉ.

Đậu mùa khỉ hiện nay có 2 chủng, với khả năng gây tử vong lần lượt là 1% hoặc 10%, tuy nhiên các chuyên gia cho rằng rủi ro của căn bệnh này hiện nay đối với cộng đồng còn thấp.

Theo ghi nhận của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tính đến ngày 22/5 năm 2022, có đến 92 ca đậu mùa khỉ xuất hiện và 28 trường hợp nghi nhiễm tại 12 quốc gia, WHo dự đoán sắp tới các ca nhiễm sẽ xuất hiện nhiều hơn khi phạm vi giám sát của WHO được mở rộng.

Bệnh đậu mùa khỉ lây qua đường nào?

Đậu mùa khỉ là loại vi rút lưu hành phổ biến ở các động vật có vú nhỏ tại châu Phi như chuột, khỉ. Mầm bệnh đậu mùa khỉ xuất hiện lần đầu vào những năm 1950, lây nhiễm sang người vào năm 1970. 

Bệnh đậu mùa khỉ có thể lây truyền từ động vật sang người qua tiếp xúc dịch cơ thể, bao gồm các giọt nước bọt hoặc giọt bắn đường hô hấp hoặc tiếp xúc với dịch tiết từ vết thương trên da.

Sự lây truyền bệnh đậu mùa khỉ từ người sang người xảy ra không hiệu quả và được cho là xảy ra hầu hết qua các giọt bắn đường hô hấp lớn khi tiếp xúc trong thời gian dài.

Hiện nay, giới chức y tế các nước vẫn chưa giải thích được nguyên nhân virus đậu mùa khỉ đột ngột lây lan. Cơ quan chức năng đang điều tra giả thiết bệnh đậu mùa khỉ có hay không có khả năng lây lan qua đường tình dục.

Các ca nhiễm bệnh gần đây chủ yếu là nam giới trong cộng đồng LGBT do đó các chuyên gia kêu gọi nhóm đối tượng này cần đặc biệt lưu ý đến các điểm bất thường trên cơ thể như: phát ban, mụn nước…

Bệnh đậu mùa khỉ có chết không?

Đậu mùa khỉ cùng họ với bệnh đậu mùa, nhưng nhẹ hơn với 2 chủng đậu mùa khỉ phổ biến:

• Chủng Congo thường có biểu hiện nặng hơn, tỷ lệ tử vong là 10%;
• Chủng thứ hai tập trung ở Tây Phi, chủng này biểu hiện ít nghiêm trọng, thường gây tử vong với tỉ lệ 1% người mắc bệnh. Hiện nay các bệnh nhân ở Anh hầu hết mắc chủng đậu mùa Tây Phi.

Phần lớn người bệnh đậu mùa khỉ sẽ hồi phục hoàn toàn trong vòng 2 đến 4 tuần. Virus đậu mùa khỉ không dễ lây truyền như Covid-19, được đánh giá rất khó gây ra đại dịch với mức độ tương đương.

Các chuyên gia cho rằng đợt bùng phát đậu mùa khỉ hiện tại lây lan qua việc tiếp xúc gần, thân mật với người đã có triệu chứng phát ban, do đó virus sẽ dễ kiểm soát hơn khi đã xác định được nguồn lây.

Tuy nhiên theo WHO, các đợt bùng phát gần đây là tương đối hiếm gặp do đậu mùa khỉ đang lây lan tại quốc gia nơi vi rút không lưu hành thường xuyên, vì vậy các nhà khoa học đang nỗ lực tìm hiểu nguồn gốc của các ca nhiễm để xem vi rút đậu mùa khỉ hiện nay có thay đổi về mặt di truyền hay không?

Triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ

WHO cho biết thời kỳ ủ bệnh của bệnh đậu mùa khỉ thường kéo dài từ 5 đến 21 ngày và quá trình nhiễm bệnh được chia làm 2 giai đoạn:

• Giai đoạn virus xâm nhập kéo dài 5 ngày: sốt, nhức đầu dữ dội, sưng hạch bạch huyết, đau lưng, đau cơ và suy nhược cơ thể. Điểm khác biệt của bệnh đậu mùa khỉ so với các bệnh khác là nổi hạch trong khi các triệu chứng còn lại tương tự bệnh thủy đậu, bệnh sởi hoặc đậu mùa thông thường.

• Giai đoạn hai là phát ban trên da: biểu hiện trong 1 đến 3 ngày kể từ khi bệnh nhân bị sốt, phát ban tập trung nhiều ở mặt và tứ chi hơn là ở thân và tiến triển tuần tự, rát da (chưa nổi mẩn) đến sẩn ngứa nhô cao, sau đó là mụn nước và mụn mủ (tổn thương chứa dịch vàng).

Nam giới đồng tính và song tính được Cơ quan An ninh Y tế Anh (UKHSA) khuyến cáo cần hết sức cẩn trọng, bởi 4 ca nhiễm gần đây được xác định là người thuộc cộng đồng này.

Thêm vào đó tỷ lệ bệnh nhân là người đồng tính nam hoặc lưỡng tính cũng cao vào khoảng 57%. Các đối tượng này cần chú ý đến hiện tượng phát ban trên da hoặc bất kỳ tổn thương bất thường nào.

Cho dù bệnh đậu mùa khỉ trước đây không nằm trong nhóm bệnh lây truyền qua đường tình dục, tuy nhiên các chuyên gia cho rằng các đợt bùng phát lần này có thể là bằng chứng cho thấy vi rút có đặc tính này.

Điều trị bệnh đậu mùa khỉ

Điều trị bệnh đậu mùa khỉ chỉ là điều trị hỗ trợ, bác sĩ có thể chỉ định bệnh nhân sử dụng các loại thuốc như:

• Thuốc kháng vi rút Tecovirimat;
• Thuốc kháng vi rút cidofovir;
• Thuốc Brincidofovir.

Tất cả các loại thuốc này đều có hoạt tính chống lại vi rút đậu mùa khỉ trên phòng thí nghiệm và trong các mô hình thử nghiệm.

Tuy nhiên, không có loại thuốc nào kể trên được nghiên cứu hoặc sử dụng cho người trong các vùng dịch lưu hành để điều trị bệnh đậu mùa khỉ. Phương pháp điều trị hiện nay chủ yếu là điều trị triệu chứng.

Hi vọng thông qua bài viết trên độc giả đã hiểu được thêm thông tin về bệnh đậu mùa khỉ và cách lây lan của chúng để có cách phòng ngừa và điều trị bệnh hiệu quả.

Bộ Y tế cũng khuyến cáo người dân chủ động thực hiện các biện pháp phòng bệnh đậu mùa khỉ sau:

1. Che miệng và mũi khi ho hoặc hắt hơi, tốt nhất che bằng khăn vải hoặc khăn tay hoặc khăn giấy dùng một lần hoặc ống tay áo để làm giảm phát tán các dịch tiết đường hô hấp; rửa tay bằng xà phòng và nước sạch hoặc dung dịch sát khuẩn ngay sau khi ho, hắt hơi. Không khạc nhổ bừa bãi nơi công cộng.

2. Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn tay nhanh.

3. Người có triệu chứng phát ban cấp tính không rõ nguyên nhân kèm theo một hoặc nhiều triệu chứng như đau đầu, sốt, nổi hạch, đau cơ, đau lưng, suy nhược… cần chủ động liên hệ với cơ sở y tế để được theo dõi, tư vấn kịp thời. Đồng thời, cần chủ động tự cách ly, tránh quan hệ tình dục.

4. Tránh tiếp xúc gần gũi với người mắc bệnh đậu mùa khỉ, tránh tiếp xúc trực tiếp với những vết thương, dịch cơ thể, giọt bắn và các vật dụng, đồ dùng bị nhiễm mầm bệnh.

5. Người đến các quốc gia có lưu hành dịch bệnh đậu mùa khỉ, cần tránh tiếp xúc với động vật có vú bị bệnh như: động vật gặm nhấm, thú có túi, động vật linh trưởng (chết và sống) có thể chứa virus đậu mùa khỉ.

6. Đảm bảo an toàn thực phẩm, chỉ sử dụng các thực phẩm đã được nấu chín. Không nên ăn, tiếp xúc với động vật hoang dã hoặc sản phẩm của động vật hoang dã, động vật bị nhiễm bệnh.

Phòng ngừa bằng vắc-xin

Thuốc chủng ngừa bệnh đậu mùa được cấp phép ở Mỹ bao gồm vắc xin sống giảm độc lực (ACAM2000), có liên quan đến vi rút đậu mùa và cung cấp miễn dịch chéo. Vắc xin được tiêm bằng một chiếc kim hai nòng nhúng trong vắc xin tái tạo.

Kim được đâm mạnh nhanh 15 nhát trong một vùng có đường kính khoảng 5 mm và có đủ lực để vẽ một vết máu. Vị trí tiêm vắc xin được băng bằng gạc để phòng ngừa sự lây lan của vi rút vắc xin sang các vùng cơ thể khác hoặc khi tiếp xúc gần. Sốt, mệt mỏi và đau cơ hay gặp trong tuần đầu sau khi tiêm vắc xin.

Việc tiêm vắc xin thành công được xác định bằng một mụn mủ xuất hiện vào khoảng ngày thứ 7. Tiêm phòng lại có thể chỉ gây ra một mụn mủ với quầng đỏ bao quanh, có đỉnh từ 3 đến 7 ngày. Những người không có dấu hiệu tiêm chủng thành công nên chủng thêm một liều vắc xin nữa.

Hai vắc xin sống giảm độc lực (vi rút đậu mùa đã được biến tính Ankara [MVA] và LC16m8) đã được phát triển; MVA được cấp phép ở Châu Âu, và LC16m8 được cấp phép tại Nhật Bản. MVA và vắc xin khác, vắc xin bệnh đậu mùa Aventis Pasteur (APSV), có sẵn tại Tàng trữ Chiến lược Quốc gia trong trường hợp khẩn cấp.

Sau một lần chủng ngừa, miễn dịch bắt đầu giảm dần sau 5 năm và có thể là không đáng kể sau 20 năm. Nếu người đã được tái chủng thành công một lần hoặc nhiều lần, một số miễn dịch còn lại có thể tồn tại lâu hơn ≥ 30 năm.

Cho đến khi dịch xảy ra, tiêm vắc xin trước khi phơi nhiễm vẫn chỉ được khuyến cáo cho những người có nguy cơ nhiễm vi rút cao (thí dụ, các kỹ thuật viên phòng thí nghiệm.

Tổng hợp