Yến sào là loại dược – thực phẩm nổi tiếng với giá trị dinh dưỡng cao, có lợi cho sức khỏe. Từ xa xưa, yến sào đã được nhắc đến như một loại “cao lương mỹ vị”, xếp vào bát trân ngự thiện chỉ dùng cho vua chúa. Ngày nay, yến sào ngày càng phổ biến, được nhiều người ưa chuộng và đặc biệt có giá thành khá đắt đỏ.
Yến sào là gì? Được lấy từ đâu?
Yến sào chính là tổ của loài chim yến hay còn được gọi là tổ yến, tổ yến sào. Tổ của chim yến là nơi để chim đẻ trứng, ấp trứng và nuôi chim non, chủ yếu được làm từ nước bọt nên có thể ăn được. Tổ yến sào có hình như cái chén bổ đôi hoặc hình múi cau, được cấu tạo từ nhiều sợi tơ. Những sợi tơ này chính là nước bọt do chim yến nhả ra, bện vào nhau cho đến khi đông cứng lại và thành tổ.
Để làm nên tổ yến hoàn chỉnh, chim yến thường mất khoảng 1 tháng. Tổ chim yến thường được chúng làm nên trước khi đẻ trứng, thường là vào thời điểm cuối tháng 3 đến giữa tháng 6 hàng năm. Các tài liệu về chim yến cho thấy loài chim này rất đa dạng về chủng loại, tuy nhiên chỉ có hai loài có thể làm tổ từ nước bọt và ăn được đó là chim yến đen (yến Maxima) và yến hàng (yến Fuciphaga), trong đó yến hàng là phổ biến nhất.
Chim yến thường làm tổ trên các vách đá cao sát biển hoặc trên trần của các hang động nguyên thủy nên việc khai thác thường khá khó khăn và nguy hiểm. Đây cũng chính là lý do vì sao yến sào ngày xưa lại quý hiếm và có giá thành đắt đỏ. Tuy nhiên, ngày nay với sự phát triển của khoa học – công nghệ, con người đã xây dựng được các nhà nuôi yến giống với môi trường sống của chúng để dẫn dụ chim vào ở và làm tổ. Vì vậy, việc khai thác và cung cấp yến ra thị trường ngày càng đơn giản và an toàn hơn.
Thời điểm và cách khai thác tổ yến
Để khai thác được tổ yến chất lượng cần phải nắm rõ thời điểm thích hợp để thu hoạch:
Thời điểm thu hoạch tổ yến
- Trước khi chim đẻ trứng: Đây là thời điểm tốt nhất để lấy tổ yến vì lúc này tổ yến sạch sẽ, không có lẫn nhiều bụi bẩn, lông hay phân yến. Chính vì vậy, giá trị dinh dưỡng và giá thành của loại tổ yến này là cao nhất. Tuy nhiên, nhược điểm là tổ sẽ có trọng lượng nhẹ do chưa có nhiều nước bọt của chim.
- Sau khi chim đẻ 2 trứng: Kể từ đợt đầu tiên thì đây là thời điểm tốt thứ 2 để thu hoạch tổ yến. Chỉ khi thấy trong tổ có 2 trứng mới được lấy tổ. Lúc này, tổ gần như đã hoàn thiện về mặt cấu trúc, dày hơn và chất lượng cũng cao hơn.
- Sau khi chim non rời tổ: Đây cũng là thời điểm cuối cùng để lấy các tổ yến còn sót lại. Lúc này, chim non đã rời tổ nên việc thu hoạch gần như không gây trở ngại nào cho chim mẹ hay chim non. Tuy nhiên, lúc này tổ thu về sẽ không được sạch, lẫn nhiều chất bẩn, lông… nên giá trị dinh dưỡng và giá thành cũng giảm đáng kể.
Cách khai thác tổ yến
- Đối với tổ yến hoang: Chủ yếu nằm trong các hang động, khe núi, vách đá thiên nhiên. Để lấy được tổ yến này đòi hỏi người thợ phải có kinh nghiệm, sức khỏe dẻo dai và can đảm. Thời gian lấy tổ yến tốt nhất là từ 9h00 – 15h00 vì đây là lúc chim yến đi kiếm mồi.
- Đối với tổ yến nuôi trong nhà: Người nuôi chỉ cần chủ động theo dõi thời điểm chim chuẩn bị làm tổ để đẻ trứng. Lúc này, tránh gây tiếng động để chim yến yên tâm làm tổ. Ngoài ra, việc lấy tổ cũng phải hết sức nhẹ nhàng, nhanh nhất có thể.
Giá trị dinh dưỡng của yến sào
Chim yến là loài chim có đặc tính rất đặc biệt là làm tổ trên núi và chỉ kiếm mồi trong tự nhiên. Do không có sự can thiệp, chăm sóc của con người nên tổ yến sào có giá trị dinh dưỡng cực kỳ cao. Theo nhiều công trình nghiên cứu cho thấy tổ yến có chứa hơn 30 nguyên tố vi lượng cùng nhiều loại axit amin tốt cho sức khỏe. Cụ thể gồm:
- Chứa 55% protein không béo (tùy vào yến tự nhiên hay yến nuôi trong nhà mà lượng protein sẽ khác nhau) cùng 18 loại axit amin cần thiết cho sức khỏe.
- Một số loại axit amin có nhiều trong tổ yến như histidine, cystine, serine, arginine, lysine, tryptophan, leucine, threonine, proline, glutamic… tốt cho sức khỏe toàn diện cả về thể chất lẫn trí não.
- Tổ yến chứa hàm lượng cao các nguyên tố vi lượng như Fe, Ca, Na… cùng một số khác như Cu, Mn, Zn, Br… có khả năng cải thiện trí nhớ, ổn định thần kinh.
- Một số nguyên tố hiếm trong yến sào như Se, Cr… có tác dụng đáng kể trong việc ngăn ngừa lão hóa và hỗ trợ tiêu hóa.
- Trung bình cứ trong 100g yến sào sẽ đem lại khoảng 345 kcal.
Cách phân loại tổ yến sào
Trên thị trường hiện nay có nhiều loại yến khác nhau, trong đó yến sào đen và yến hàng được phân bố chủ yếu ở nhiều quốc gia như Việt Nam, Singaporem Philipines, Thái Lan, Malaysia, Indonesia, Brunei, Trung Quốc… Và để phân loại yến sào, người ta thường dựa vào các đặc điểm sau đây:
Phân loại theo địa hình
- Tổ yến sào tự nhiên: Hay còn gọi là tổ yến đảo được khai thác từ những đảo hoang đã, tự nhiên. Do chim yến có tập tính làm tổ trên các vách đá cheo leo, nguy hiểm nên việc khai thác rất khó khăn và nguy hiểm. Cũng chính vì vậy mà giá thành thường rất cao.
- Tổ yến sào nhà: Người dân ven biển xây nhà nuôi chim yến bắt chước với môi trường sống tự nhiên để dẫn dụ chim vào làm tổ. Đây là tổ của loài yến Esculanta. Thực chất dù gọi là yến nhà nhưng chất lượng tổ không thua kém yến thiên nhiên vì chim yến chủ yếu tự kiếm ăn ngoài môi trường, không có sự can thiệp của con người.
Phân loại theo màu sắc
Nếu phân loại dựa theo màu sắc, thì tổ yến sào được chia làm 3 loại gồm:
- Hồng yến: Hồng yến chính là tổ yến hồng có màu cam nhạt, cam đậm hoặc nâu hồng, phớt hồng tùy theo thời gian thu hoạch. Loại tổ này thường chỉ có trong tự nhiên nên sản lượng khá thấp chỉ khoảng 10% tổng sản lượng thu hoạch được. Tuy nhiên, loại này rất quý, bề mặt tổ và các sợi yến dày nên có giá trị dinh dưỡng cao.
- Yến huyết: Tổ yến huyết cũng là loại tổ yến có giá trị dinh dưỡng cao nhất trên thị trường hiện nay. Những sợi yến có màu đỏ bện vào nhau tạo thành chiếc tổ màu đỏ bắt mắt. Nhiều người nhầm tưởng rằng màu đỏ là do máu của chim yến lẫn vào nước bọt. Tuy nhiên, thực chất màu đỏ này là do quá trình lên men lâu dài kết hợp với các loại khoáng chất có trong hang động tạo thành. Loại này rất hiếm nên có giá trị kinh tế cao.
- Bạch yến: Còn gọi là tổ yến trắng có màu trắng ngà, sợi yến dày. Đây cũng là loại được tìm thấy chủ yếu trên thị trường và có giá thành hợp lý vì sản lượng cao.
Phân loại theo cách sơ chế
Để thuận tiện hơn cho người sử dụng, tổ yến sào sau khi được khai thác sẽ được chia làm 3 loại tùy:
- Yến thô: Đây là tổ yến nguyên chất chưa trải qua bất kỳ công đoạn sơ chế nào, vẫn còn nguyên thủy, lẫn lông, tạp chất xen kẽ giữa các sợi yến.
- Yến tinh tế: Tổ yến thô được ngâm nước và làm sạch lông cũng như loại bỏ bụi bẩn, tạp chất. Sau đó sẽ được định hình lại bằng khuôn và sấy khô rồi cung cấp ra thị trường.
- Yến tinh chế nguyên sợi: Chỉ sử dụng những sợi yến dài, dày để làm sạch, loại bỏ tạp chất rồi đưa lên khuôn. Tổ yến này có giá trị dinh dưỡng cao và tiện lợi khi sử dụng, chỉ cần rửa sơ là đã có thể dùng ngay.
Theo cách gọi thường ngày
Tại Việt Nam, khai thác và sơ chế yến sào được xem là một nghề được nhiều người chọn lựa, đặc biệt đối với những người sống gần biển. Bởi tổ yến sào là sản vật quý hiếm không phải nơi nào cũng có và đem lại nguồn lợi kinh tế cao. Thương lái và người dân chuyên về tổ yến thường phân biệt các loại tổ yến theo các cấp độ sau:
- Huyết: Tổ có màu đỏ nhưng do vị trí làm tổ ở những hang động hoang dã nên chuyển sang màu đỏ hoặc cam.
- Quan: Chỉ những tổ yến có trọng lượng từ 10g trở lên.
- Thiên: Tổ yến nằm ở trên cao, màu trắng và có trọng lượng từ 8 – 10g.
- Bài: Là những tổ yến nhỏ dưới 6 – 7g.
- Địa: Ý chỉ các tổ yến nằm dưới đáy của vách đá, lẫn nhiều tạp chất, đen và bẩn.
- Vụn: Tổ yến bị vỡ do quá trình khai thác hoặc vận chuyển.
Công dụng của yến sào đối với sức khỏe con người
Ngày xưa, yến sào được xếp vào bát trân ngự thiện – 1 trong 8 món ăn của vua chúa quý tộc ngày xưa. Ngày nay, những món ăn từ yến sào cũng được xếp vào hàng cao lương mỹ vị ở hầu hết các quốc gia tại châu Á, trong đó có Việt Nam. Hàm lượng dưỡng chất trong yến sào rất cao, sử dụng thường xuyên đem lại những lợi ích tuyệt vời cho sức khỏe như:
- Tốt cho làn da: Đối với những người thường xuyên chăm sóc sức khỏe làn da, đặc biệt là chị em phụ nữ thì không thể nào bỏ qua tổ yến sào. Loại thực phẩm này giúp hỗ trợ tăng cường các dưỡng chất tốt cho làn da như collagen, elastin giúp ngăn ngừa nếp nhăn, sáng da, làm mờ vết thâm nám, chống lão hóa và tăng độ đàn hồi cho da.
- Tốt cho mắt: Theo kết quả nghiên cứu thí nghiệm trên thỏ nằm 2011, sử dụng tổ yến sào có khả năng cải thiện và tăng cường sức khỏe đôi mắt. Theo nhận định của giới chuyên môn, tổ yến có khả năng kích thích nhiều nguyên bào sợi giúp tăng cường thị lực, sáng mắt, khỏe mắt.
- Tốt cho hệ tiêu hóa: Trẻ em, người lớn tuổi hay những người có hệ tiêu hóa yếu kém có thể sử dụng những món ăn từ tổ yến để phục hồi các rối loạn và tăng cường sức khỏe đường ruột, thúc đẩy quá trình hấp thụ các dưỡng chất trong ăn uống hằng ngày.
- Tăng cường hệ miễn dịch: Một thí nghiệm trên chuột cho thấy hàm một số loại protein trong tổ yến có khả năng thúc đẩy quá trình sản xuất tế bào B, từ đó tăng cường hệ thống miễn dịch. Trong đó, tế bào B chính là nhân tố quan trọng để hình thành các kháng thể miễn dịch tự nhiên cho cơ thể.
- Bồi bổ khí huyết: Trong yến sào có chứa hàm lượng cao chất sắt và protein giúp tăng cường lượng máu trong cơ thể. Vì đây là những chất có khả năng kích thích tái tạo hồng cầu, sản sinh máu cho cơ thể và là thành phần quan trọng góp phần tổng hợp hemoglobin tăng cường chuyển hóa mang oxy cung cấp đến các tế bào.
- Tốt cho xương khớp: Tổ yến sào chính là nguồn canxi và phenylalanine dồi dào tốt cho sức khỏe xương khớp. Không chỉ giúp xương chắc khỏe mà còn phòng ngừa hiệu quả một số bệnh lý về xương khớp như viêm khớp, thoái hóa khớp, đau nhức và loãng xương. Không những vậy, các thành phần trong yến sào còn giúp tái tạo và phục hồi những thương tổn tại sụn, hỗ trợ quá trình vận hành khớp dễ dàng và trơn tru hơn.
- Phục hồi sức khỏe sau sinh: Đối với chị em phụ nữ sau sinh, nếu sử dụng yến sào thường xuyên sẽ giúp đẩy nhanh quá trình phục hồi sức khỏe, giảm rụng tóc, cải thiện chất lượng giấc ngủ và tái tạo năng lượng cho mẹ trong quá trình chăm con.
- Ngăn ngừa béo phì: Hàm lượng cao axit amin methinine trong yến sào nguyên chất giúp loại bỏ mỡ thừa tích tụ trong cơ thể, đem lại sự săn chắc và thon gọn cho cơ thể. Nhờ đó giúp ngăn ngừa nguy cơ thừa cân béo phì. Chính vì vậy, nếu có nhu cầu giảm cân thì tổ yến sào là sự lựa chọn tốt bạn không nên bỏ qua.
Hướng dẫn cách sử dụng yến sào hiệu quả
Cách sử dụng và chế biến yến sào đơn giản, hiệu quả nhất là chưng yến với đường phèn. Tuy nhiên, để giữ được trọn vẹn các dưỡng chất có trong yến cũng như giữ được mùi vị thơm ngon, tốt cho sức khỏe, bạn cần biết cách chưng yến đúng.
- Yến sau khi sơ chế sạch, ngâm mềm thì cho vào thố hoặc hũ thủy tinh. Cho đường phèn vào rồi thêm nước vào ngập bề mặt yến rồi chung cách thủy trong vòng 30 – 40 phút. Cách chế biến này giúp giữ 100% dưỡng chất trong tổ yến.
- Còn nếu muốn tăng thêm công dụng và hương vị, bạn có thể kết hợp yến cùng với các nguyên liệu khác như kỷ tử, táo đỏ, long nhãn, nhân sâm, hạt sen, đông trùng hạ thảo…
- Trong quá trình chưng yến chú ý đậy kín nắp để tránh các dưỡng chất bay hơi. Chưng yến trên lửa nhỏ liu riu để đạt hiệu quả tốt nhất.
Sử dụng yến sào với liều lượng bao nhiêu là phù hợp?
Cơ thể con người thường có giới hạn về khả năng hấp thụ dinh dưỡng ở một số thời điểm nhất định. Đặc biệt đối với yến sào nhiều dưỡng chất, nếu không được hấp thu hết sẽ được thải ra đường tiêu hóa. Do đó, dù đang mệt mỏi hay bệnh cũng không nên ăn yến sào quá nhiều. Tốt nhất nên tùy đối tượng và độ tuổi nhất định để cân nhắc liều lượng cho phù hợp.
Liều dùng yến sào được các chuyên gia khuyến cáo như sau:
- Không nên cho trẻ dưới 1 tuổi ăn yến sào;
- Trẻ từ 1 – 3 tuổi dùng khoảng 1 – 2g yến khô/ lần;
- Trẻ từ 3 tuổi trở lên nên dùng 2 – 3g yến/ lần;
- Đối với phụ nữ mang thai 3 tháng đầu không dùng yến sào, từ tháng thứ 3 – 7 của thai kỳ dùng 3 – 5g yến/ ngày, từ tháng thứ 8 – 9 có thể dùng 7g yến cho mỗi lần;
- Người vừa khỏi ốm nên ăn yến sào từ 3 – 4 lần, mỗi lần khoảng 5g và dùng cách ngày;
- Người lớn tuổi dùng khoảng 3g/ ngày để tăng cường sức khỏe;
Yến sào giá bao nhiêu? Mua ở đâu uy tín, chất lượng nhất
Hiện nay, trên thị trường có đa dạng các loại yến sào và rất nhiều cơ sở, đại lý chuyên cung cấp yến. Tuy nhiên, điều này càng khiến người tiêu dùng băn khoăn không biết nên chọn mua yến sào ở đâu đảm bảo chất lượng và có giá thành phù hợp.
Về giá tiền, vì yến sào là thực phẩm giàu dinh dưỡng, tốt cho sức khỏe nên có giá thành khá đắt đỏ. Do đó những nơi bán yến sào giá rẻ thường là yến giả, kém chất lượng.
Theo khảo sát, mức giá yến sào trên thị trường có nhiều sự chênh lệch và dao động khác nhau tùy theo loại yến và nơi cung cấp. Tuy nhiên, về mặt bằng chung thì giá yến sào thường rơi vào khoảng: 2.000.000 – 2.500.000đ/ 100g với tổ yến thô và 4.000.000 – 6.000.000đ/ 100g với tổ yến tinh chế. Đây cũng là sản phẩm phổ biến nhất trên thị trường. Ngoài ra còn có chân yến, vụn yến,… giao động từ 1.800.000 – 2.200.000đ/ 100g.
